Kreu i Przezencës së OSBE-së, Eugen Wollfarth,
deklaroi se KQZ aktuale nuk ka legjitimitet. Gjatë një interviste për Janusz
Bujagskin në Albanian Screen, Wollfarth, theksoi se fajtore është mazhoranca që
nuk po jep shpjegimin ligjor për largimin e Ilirian Muhos, por edhe opozita, e
cila largoi dhe po lë bosh vendet e saj në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve...
Bugajski: Disa
fjalë rreth të ftuarit tonë për shikuesit. Ai ka punuar mbi 25 vjet, më
korrigjoni nëse gabohem, për Ministrinë e Jashtme të Gjermanisë dhe ka përvojë
të gjatë në BallkaninPerëndimor, duke përfshirë edhe pozicionin e Kryetarit të
PërfaqësisëGjermane në Prishtinë dhe Drejtorit të Divizionit në Departamentin
Evropian në Berlin. Erdhi në Tiranë,në shtator 2010, si kryetar i OSBE-së,
Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë. Mirëserdhët edhe një
herë!Kalojmë direkt te pyetjet. Po filloj me një pyetje të përgjithshme për ata
shikues, që nuk e kuptojnë çfarë është OSBE-ja. Unë kam punuar herë pas here me
OSBE-në për 20 vjet dhe e kam parë të zhvillohet, veçanërisht pjesën që merret
me monitorimin e zgjedhjeve. A mund të na bëni një përmbledhje të asaj çka
është OSBE-ja, çfarë bën dhe pse është e rëndësishme?
Wollfarth: OSBE-ja
filloi si një konferencë dhe tani është një organizatë. Si konferencë,ndihmon
në gjetjen e kanaleve të dialogut midis Lindjes dhe Perëndimit, vendosjes së
paqes, afrimit me njëri-tjetrin dhe përmbushjes së standardeveetë angazhimeve,
për të parë zhvillime paqësore, si lirinë, demokracinë dhe një zhvillim të
shëndoshë ekonomik. Këto janë zhvilluar me kalimin e kohës. Prezenca e OSBE-së
në Shqipëri u vendos në një kohë të vështirë për Shqipërinë, me ftesë të
qeverisë, në vitin 1997. Mandati ynëështë të ndihmojë Shqipërinë t’i përmbushë
këto angazhime, sepse Shqipëria ka dashur dhe vazhdon të dëshirojë të
zhvillohet, të bëjë hapa para, të stabilizojë demokracinë dhe të ketë një jetë
më të mirë. Ky është roli ynë, të ndihmojmë shqiptarët dhe, meqë ra
fjala,përmes një numritë madh shqiptarësh. 75% e stafit tim janë shqiptarë.
Bugajski: Sa
staf keni në Shqipëri?
Wollfarth: Tani
jemi 85 vetë. Kemi qenë më shumë, por kemi bërë progres, jemi bërë më efiçentë
gjatë viteve dhe na kërkohet të jemi më efikas.Stafi është shumë i mirë dhe
është e mrekullueshme të punosh me ta, veçanërisht këtu në Shqipëri. Është një
vend që ta shpërblen.
Bugajski: Si komponent i OSBE-së, ndoshta mund t’u shpjegoni shikuesve tanë diçka
për zyrën me seli në Varshavë, me emrin Zyra për Institucione Demokratike dhe
të Drejtat e Njeriut, ODIHR. Është ODIHR-i në fakt që monitoron zgjedhjet dhe
që dërgon vëzhgues zgjedhor në vende të ndryshme, edhe pse është komponent i
OSBE-së. Por unë kam një pyetje shumë specifike për komentet e kryetares të
Misionit Vëzhgues të ODIHR-it në Shqipëri, ConnyMcCormack, e cila tha se
ODIHR-i nuk bën vlerësim të zgjedhjeve dhe nuk legjitimon zgjedhjet.
Megjithatë, duke qenë këtu dhe duke bërë një deklaratë për zgjedhjet, ODIHR-i
kontribuon,në fakt, si në nivel ndërkombëtar, ashtu edhe atë kombëtar, për të
legjitimuar apo delegjitimuar zgjedhjet. Bën më shumë se thjesht
rekomandime.Është një vulë e rëndësishme miratimi ose mosmiratimi. A jeni
dakord?
Wollfarth: Misionet e ODIHR-it kushtojnë. Është një punë serioze, sepse vjen nga
shtetet që kontribuojnë për OSBE-në, ku përfshihet edhe Shqipëria. Pra,
komuniteti ndërkombëtar i mbledhur në OSBE interesohet për Shqipërinë dhe për
këtë arsye investon. Puna e ODIHR-it dhe e Prezencëssë OSBE-së bazohet te
mandatet. Misioni i ODIHR-it ka mandat për të monitoruar zgjedhjet dhe për të
dalë në fund të procesit me rekomandime. Ne,si Prezencë e OSBE-së, punojmë me
homologët tanë shqiptarë gjatë gjithë kohës dhe asistojmë në reformën zgjedhore.
Një reformë e tillë u bë vitin e kaluar. Ajou bazua në rekomandimet e ODIHR-it
pas zgjedhjeve të shkuara parlamentare e vendore. Këto rekomandime përbëjnë një
bazë të mirë për progres, bazuar në ngjarjet dhe faktet e vëzhguara në vend. Në
to është theksuar disa herë nevoja për vullnet politik, duke filluar nga
partitë politike dhe i gjithë sistemi shtetëror. Kjo na çon drejt diçkajetejet
të rëndësishme. Ne, si OSBE dhe ODIHR, si një institucion i pavarur i OSBE-së,
ndihmojmë shqiptarët të arrijnë një sistem plotësisht legjitim.Duam që
Shqipëria ta marrë vetë në dorë këtë proces, ku ne ndihmojmë. ODIHR-i ka një
ndikim të madh stabilizues.
Bugajski: Aty ku dua të dal është se deklaratat e OSBE-së, deklaratat e bëra
menjëherë pas zgjedhjeve dhe raporti përfundimtar që del javë më vonë, kanë
ndikim të rëndësishëm. Shumë analistë, politikëbërës në Uashington e lexojnë
dhe vlerësojnë progresin e çdo vendi në lidhje me procesin e demokratizimit,
progresin zgjedhor, etj. Po përpiqem të theksoj rëndësinë e OSBE-së, jo vetëm
për imazhin e vendit, por edhe për progresin e vendit, si perceptohet në nivel
ndërkombëtar. Jeni dakord me këtë?
Wollfarth: Po. Do merrja shembullin e katalizatorit. Institucionet shqiptare,
partitë politike dhe qytetarët duan demokraci. Kanë një aktivitet demokratik si
zgjedhjet, që janë një nga çastet thelbësore në demokraci dhe marrin asistencë.
Prania e ndërkombëtarëve me përvojë me zgjedhjet vëzhgon dhe ndihmonpersonat
dhe subjektet e përfshira për të qenë të disiplinuar dhe për t’iu përmbajtur
rregullave të veta, sepse të gjitha zgjedhjet këtu janë bazuar në Kushtetutën
shqiptare, në Kodin Zgjedhor të Shqipërisë dhe në ligjet e tjera përkatëse,
duke përfshirë edhe Kodin Penal, që parashikon ndëshkime të caktuara për
veprime të caktuara. Kjo ndihmon sistemin shqiptar të ketë një performancë më
të mirë. Kjo është normale në demokraci ende të reja, ku është bërë progres
vitet e fundit.
Bugajski: Të prekim disa detaje specifike për zgjedhjet e ardhshme parlamentare
në Shqipëri. Sa të rëndësishme janë ato për progresin e Shqipërisë, jo vetëm sa
i përket performancës së procesit zgjedhor, por demokratizimit në tërësi? Sipas
vlerësimit tuaj, dhe ju e njihni shumë mirë rajonin, Shqipëria ka ecur para,
prapa apo ka mbetur në vend sa u përket zgjedhjeve?
Wollfarth: Po ecën ngadalë përpara. Do të dëshiroja të ecte më shpejt. Kjo lidhet
me vullnetin politik, për të qenë më teknik aty ku nevojitet. Fleta e votimit
është drejtkëndore, ka tëlistuara partitë, vendoset shenja, hidhet në kuti, pa
bërë zhurmë. Por këtu ka detaje që të habisin, sepse kur je i drejtpërdrejtë
dhe nuk do të hysh nga dera e pasme, përdor letër të thjeshtë.Këtu është e
stilit të kartëmonedhave. Nuk është nevoja për vula në anën e pasme, etj., etj..
Sistemi këtu është i koklavitur. Sa më i koklavitur të jetë sistemi, aq më i
lartë është marzhi i gabimit. Jam munduar të përcjell shpesh herë mesazhin “sa
më thjesht aq më mirë”. Lërini zgjedhësit të votojnë. Rezultati është në duart
e tyre. Ai duhet të jetë një fotografie vullnetit të shqiptarëve në ditën e
zgjedhjeve, një fotografi epashtrembëruar, pa filtër ngjyre, e pazmadhuar.
Duhet të jetë fotografia e plotë dhe e njëmendtë e të gjithë atyre që u drejtohen qendrave të
votimit.
Bugajski: Moto apo masa ka qenë gjithmonë, dhe unë kam qenë i pranishëm në
Misionet e OSBE-së, veçanërisht në vendet e ish-Jugosllavisë dhe në pjesë të
tjera të Evropës Lindore, a ishin zgjedhjet të lira dhe të ndershme? Kjo është
pyetja e parë, pyetja e madhe që do bëhej. Sigurisht, varet si e kupton ‘të
lira dhe të ndershme’ dhe ndonjëherë thoshim se ishin mjaft të lira, por jo
edhe aq të ndershme.Sa i përket progresit të Shqipërisë deri tani, nuk kemi
pasur zgjedhje klinikisht të shëndosha, me fjalë të tjera, deri tani nuk mund
të thuhet se kanë qenë plotësisht të lira e të ndershme. Çfarë ju bën të
mendoni se këto zgjedhje do të jenë ndryshe nga herët e tjera?
Wollfarth: Për mua dhe për shumë të tjerë, elementi më i rëndësishëm i zgjedhjeve
të lira është që të mos kontestohen. Kjo është themelore. Pjesa e ndershmërisë
është shumë më komplekse. Do të filloja me sistemin. Kur je parti e vogël, a do
ta shihni të drejtë një sistem që u jep më tepër përparësi partive të mëdha?
Kjo është vetëm një nga komplikimet. Nuk ka vetëm një përgjigje të saktë, sepse
demokracia lejon një larmi qasjesh: sistem maxhoritar, si në Angli, apo sistem
shumë të balancuar në vende si Gjermania, ku është gjithashtu i koklavitur,
sepse balancimi kërkon llogaritje që qytetari i thjeshtë nuk i kupton, ku futet
edhe Gjykata Kushtetuese. Pra, ka shumë qasje. E rëndësishme është që gjithçka
të kalojnë përmes sistemit që konsiderohet i ligjshëm në atëvend. Shqipëria ka
sistemin e vet, që duhet ta respektojë dhe ta pranojë. Nëse partitë shqiptare
shohin se ka nevojë për ndryshim, ato duhet të bëjnë këtë në dobi të
qytetarëve, sepse rezultati fundor duhet të jetë një qeveri që sjell progres e
të dijë të përfshijë edhe opozitën.Kjo pasi, në Shqipëri, për të gjitha pjesët
kryesore të procesit të reformës,nevojitet një shumicë prej 60%, që deri më
sotasnjë kamp politik nuk e ka arritur. Prandaj, bashkimi në ekipin “Shqipëria”
është po aq i rëndësishëm saedhe konkurrimi. Ky është roli i partive politike,
të dalin me ide më të mira, me program më të mirë, të jenë më bindëse për
qytetarët, që ata të kenë përshtypjen dhe bindjen në ditën e votimit se po
votojnë për një të ardhme më të mirë. Më pyetët ç’do të thonë këto zgjedhje për
shqiptarët. Ju them se janë shumë të rëndësishme dhe vendimtare për të ardhmen.
Organizata shumë të rëndësishmendërkombëtare, si Bashkimi Evropian, e kanë bërë
të qartë rëndësinë e zgjedhjeve për integrimin e ardhshëm të Shqipërisë.
Bugajski: Për progresin e Shqipërisë drejt marrjes së statusit të vendit
kandidat, etj.?
Wollfarth: Po.
Bugajski: Pra këto janë zgjedhjet kyçe, ato që do shënojnë një hap të
rëndësishëm?
Wollfarth: Po.
Bugajski: Më lejoni t’ju pyes nëse i druheni ndonjë mashtrimi apo manipulimi, që
mund ta bëjë të pavlefshëm votimin. E kam dëgjuar këtë nga disa njerëz. Di se
në shumë vende ka pasur dyshime se disa elementë të votimit janë shtrembëruar
apo që numërimi nuk është bërë siç duhet. A mund të ndodhë diçka e tillë në
këto zgjedhjeve?
Wollfarth: Duke parë zhvillimin e gjërave, jo. Ka pjesëmarrje tëkomisionerëve të
të gjitha kampeve politike në qarqe dhe në qendrat e numërimit, të cilët
ushtrojnë kontroll të përbashkët. Kjo është shumë e rëndësishme për të qenë
korrekt me numërimin. Numërimi në të kaluarën ka qenë korrekt. Një marzhi vogël
gabimi është gjithmonë i mundshëm dhe i pranueshëm. Kjo ndodh edhe në
demokracitë e pjekura. Këtu sistemi është provë e mjaftueshme për të pasur
numërim të mirë. Kur komisionerëtu përmbahen rregullave dhe ushtrojnë kontroll
të përbashkët në qendrat e numërimit, atëherë nuk shoh ndonjë rrezik. Është
mirë të ketë kontroll të dyfishtë. E mirëpres, si shumë të tjerë, që ka dhe
masa të tjera si përfshirja e publikut, me kamera që tregojnë fletët e votimit
në ekran. E gjithë kjo ndihmon në krijimin e besimit te publiku se numërimi është
korrekt. Kjo kërkon kontributine të gjitha palëve.
Bugajski: A do të ketë numërim paralel të votave?
Wollfarth: Doni të thoni që publiku të bëjë llogaritjet e veta..
Bugajski: Le të themi që OJF-të të kenë akses në tabelat e rezultateve, për të
kontrolluar që shifrat zyrtare që kalojnë në nivelin tjetër të janë të sakta.
Wollfarth: Kam përshtypjen se mund të jetë e ngjashme si me zgjedhjet e fundit
vendore. Ata i vëzhguan nga afër, nga një pozicion ku mund të bënin diçka që dukej
si një numërim paralel. Nuk tingëllon bukur, por për të kontrolluar dyfish...
Bugajski: Por kjo krijon besimin e qytetarëve...
Wollfarth: Po. Dhe dërgon mesazhin se numërimi po vëzhgohet nga afër. Është si
polici në rrugë: ka më pak gjasa ta shkelësh semaforin kur ka një polic.
Ndihmon për t’iu përmbajtur më mirë rregullave. Respektimi i rregullave, i
shtetit të së drejtës, duke filluar në fakt nga zgjedhjet, është një element
kyç.
Bugajski: Pak më vonë do t’ju bëj një pyetje më specifike për Komisionin Qendror
Zgjedhor, që është shndërruar në çështjen kryesore. Tani, a mund të na thoni
çfarë lloj ekspertize dhe këshille u ka dhënë Misioni juaj institucioneve të
ndryshme zgjedhore këtu, sepse një nga rolet e OSBE-së është që të përçojë
përvojën që OSBE-ja ka pasur gjatë 20-30 viteve të fundit, veçanërisht me
monitorimin e zgjedhjeve, për të ndihmuar në zhvillimin e një procesi zgjedhor
pa probleme, efektiv dhe legjitim. Çfarë këshille u ka dhënë OSBE-ja
institucioneve në Shqipëri?
Wollfarth: Momenti kyç ishte të bindnim partitë politike të uleshin dhe të
fillonin negociatat dhe diskutimet për reformëne Kodit Zgjedhor. Siç e dini,
kjo zgjati shumë. Pati një përpjekje të parë në tetor 2010, por u desh më shumë
se një vit për t’u ulur më në fund, edhe në nivel deputetësh e ekspertësh.
OSBE-jadha këshilla, në bazë të rekomandimevetë ODIHR-it për zgjedhjete vitit
2009 dhe 2011. Këto çështje u diskutuan midis interlokutorëve shqiptarë. Disa
pika,si çështja gjinore, nuk u reflektuan plotësisht. Pozicioni i grave u
përmirësua, por jo aq sa kishim dëshiruar. Një nga rrjedhojat, siç e keni parë,
ishte që KQZ-ja ndëshkoi disa parti për mospërmbushjen e kuotës gjinore prej
30%, për gratë, por në një rast edhe për burrat, sepse vlen për të dyja
gjinitë. Pati edhe çështje për të cilat erdhën ekspertë të tjerë të ODIHR-it,
si për numërimin elektronik, që synohet të testohet në Fier dhe për leximin
elektronik të kartave të identitetit në Tiranë, dy risi të reformës së Kodit
Zgjedhor.
Bugajski: Sa i rëndësishëm është roli i
OJF-ve shqiptare në procesin zgjedhor, sa i takon monitorimit apo nxitjessë
qytetarëve për të votuar?
Wollfarth: Ne, së bashku me partnerët e
tjerë, e vlerësojmë faktin që OJF-të shqiptare janë aktive. Këtu jemi në
Shqipëri dhe ku ka më mirë se sa vetë që shqiptarët të angazhohen për
zhvillimin e tyre demokratik. Më mirë nuk bëhet. E vlerësoj shumë këtë dhe kam
mbetur mjaft i kënaqur nga mënyra se si këta vëzhgues u pritën pas zgjedhjeve
nga Presidenti i Republikës. Ishte një sinjal shumë nxitës për të treguar që
puna e tyre vlerësohet edhe në institucionet më të larta. Jam i lumtur kur ne
jemi thjesht një ndihmë më shumë. Kjo është mbase më e mira.
Bugajski: A mund të thoni se përfshirja
është më e madhe tani se sa në zgjedhjet e mëparshme?
Wollfarth: OJF-të bëhen më aktive dhe më
konstruktive dhe ky është gjithashtu një element i rëndësishëm. Po aq sa janë
të rëndësishme kritikat, pozitive apo negative, janë të rëndësishme edhe
propozimetpër zgjidhjene çështjeve, sfidave, apo problemeve. Është shumë e
rëndësishme dhe edhe OJF-të mund ta bëjnë këtë.
Bugajski: Po ju pyes specifikisht. Ka
pasur raporte nga OSBE-ja dhe nga struktura të tjera, që shprehin shqetësime
serioze në lidhje me procesin zgjedhor. Për shembull çështja e mjedisit politik
të politizuar, diçka që është theksuar nga BE-ja dhe që ka pasur ndikim të madh
negativ. Ka pasur ndikim negativ për demokratizimin, për funksionimin e
Parlamentit. A do të ketë kjo një ndikim negativ te zgjedhjet?
Wollfarth: Gjuha e ashpër e përdorur nga
aktorët kryesorë politik, ose të paktën nga shumë prej tyre, duke përfshirë
kryetarët e partive të mëdha, nuk ndihmon për të përcjellë një imazh inkurajues
që të tregojë se ata janë të aftë të punojnë së bashku. Dua t’ju kujtoj se dhe
pas ditës së zgjedhjeve do të nevojiten 60% në mënyrë që të ecet përpara me
procesin e reformave. Ne jemi këtu për të dhënë ndihmë që të shkohet drejt
procesit të reformave dhe se çfarë të bëhet me këtë proces. Sipas deklaratave
të të gjithë aktorëve kryesorë, Shqipëria kërkon të integrohet në strukturat
evropiane, të cilat përfshijnë Bashkimin Evropian. Prandaj këto hapa drejt
reformave janë të nevojshme. Si po i rrisni mundësinë për të arritur një
shumicë prej 60%? Duke sulmuar dhe njollosur gjatë gjithë kohës palën tjetër politike?!
Mbase jo. Me shumë gjasa jo. Kjo nuk çon në atë mjedis konstruktiv që duam të
shikojmë. I gjithë vendi duhet të jetë i bashkuar. Partitë politike në nivelin
e lartë dhe partitë e mëdha duhet të kenë një synim dhe të konkurrojnë në
mënyrë të civilizuar, me ide të mira, me programe të mira, me sjellje bindëse.
Fjalët e gabuara nuk i bën kujt përshtypje. Ato i largojnë njerëzit dhe nuk
ndihmojnënë krijimin e besimit. Gjithashtu, kjo i përcjell një imazh shumë
negativ botës, sepse ndonëse zgjedhjet mbahen këtu valët e tyre shkojnë larg.
Ato mund të arrijnë edhe te investitorëtë interesuar, të cilët, kur shohin
çrregullime, mund bëjnë zgjedhje tjetër. Prandaj, do të përsërisja diçka që
duhet të jetë shumë e qartë. Me fundin e diktaturës, Shqipëria nuk është e
vetme në planet. Ajo dëshiron të integrohet, prandaj duhet gjithashtu të marrë
parasysh se çfarë imazhi krijon meveprimet e saj. Imazhin e një sjelljeje të
mirë apo të keqe?
Bugajski: Mendoj se jeni dakord se do të
ishte i dobishme një debat i nivelit më të lartë të drejtuesve të dy partive
kryesore në mënyrë të civilizuar. I kam ftuar në emisionin tim këtu, por nuk
mendoj se duan aktualisht të ulen e të flasin. Kjo është ajo që bëjmë në
Amerikë. Sado baltë të hidhet, vjen një moment kur duhet t’u tregosh votuesve
se çfarë përfaqëson dhe ku ndryshon kundërshtari. A mendoni se një gjë e tillë
do të ishte e dobishme këtu?
Wollfarth: Absolutisht po. Bëtë shumë
mirë që ua dërguat ftesën. Nuk më habit shumë, por më vjen edhe mua keq që nuk
e kanë pranuar ftesën, sepse do të kishte qenë mundësi e mirëpër të treguar se
ku ndryshojnë mes tyre. Më e rëndësishmja në këtë fazë ështëtë tregosh vullnet
për të ecur përpara dhe për t’u bashkuar kur bëhet fjalë për të ardhmen e
Shqipërisë.
Bugajski: Si dhe vullnetin për të
bashkëpunuar pas zgjedhjeve për të miratuar legjislacionin e rëndësishëm për të
çuar përpara procesin e reformave. Kjo është absolutisht një pikë kyçe. Më
lejoni t’ju bëj një pyetje tjetër. Sipas informacionit që keni, a ka pasur
ndonjë presion ndaj votuesve apo ndonjë keqpërdorim të fondeve qeveritare gjatë
kësaj fushate? Kur them presion ndaj votuesve, dua të them blerjen e votuesve.
A është raportuar ndonjë gjë e tillë?
Wollfarth: Ankesa ka. Ne shqyrtojmë ato
që lidhen me shpërdorimin e fondeve publike për fushatë. Kemi dëgjuar raportime
dhe pretendime në nivelin qendrore vendor dhe ne shohim nëse merren masa për
kufizimin apo ndalimin e këtij fenomeni. Kjo është pjesë e vëzhgimit.
Legjislacioni shqiptar e ndalon qartësisht përdorimin e mjeteve publike për
fushata dhe kjo duhet të respektohet nga të gjithë ata që bëjnë fushatë.
Bugajski: E di që është shumë e vështirë
për qeverinë, kur del në televizor, të bëjë dallimin se çfarë të raportojnë
rreth qeverisë dhe çfarë raportojnë rreth partisë. Është gjithmonë një zonëe
mjegullt.
Wollfarth: Patjetër që ODIHR-i, që
mbërriti në fillim të kësaj jave, do të vëzhgojë edhe këtë pjesë dhe jam mjaft
i bindur që do të jetë një element i raportit të tyre.
Bugajski: Kalojmë te një nga ato pyetjet
e nxehta. Në Uashington, ne që ndjekim nga afër zhvillimet në Shqipëri,
dëgjojmë gjatë gjithë kohës temën e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve dhe
problemet me të. Siç e dimë, KQZ-ja nuk i ka për momentin të shtatë anëtarët. Së
pari, a do të thoshit që procedurat për zëvendësimin e anëtarëve të KQZ-së
ishin të ligjshme?
Wollfarth: Pati vetëm një zëvendësim nga
ana e qeverisë. U hoq një anëtar në një mënyrë që ende ka nevojë për analizë të
mëtejshme, në baza ligjore jo aq të qarta. Por, pikësëpari, ia lë palës
shqiptare që ta zgjidhë këtë. Kjo krijoi disa valë që e çoi anën tjetër drejt
disa dorëheqjeve, që erdhën gjithashtu në hapa të ndryshme, për arsye të
ndryshme dhe mbase edhe bazuar në sfonde të ndryshme. Ajo që mbetet është një
Komision Qendror i Zgjedhjeve i cunguar, me vetëm katër nga shtatë anëtarë. Për
vendimet teknike dhe sipas legjislacionit, ai është funksional. Por aspekti i
ligjshmërisë është vetëm një gjë. Është shumë e rëndësishme të ketë besueshmëri
maksimale,e cila është sigurisht e kufizuar kur nuk ka anëtarë të emëruar nga
opozita.
Bugajski: Kjo ishte pyetja ime e radhës.
Sa i besueshëm është tani Komisioni i Zgjedhjeve? A e ka humbur besueshmërinë
dhe legjitimitetin?
Wollfarth: Nuk është aq i fortë dhe nuk
mund të jetë aq bindës sa më parë. Tre anëtarët e mbetur plus anëtari i ri,
bëjnë maksimumin për të vijuar përgatitjet teknike që përfshijnë një testim të
brendshëm kohëte fundit të lexuesve të kartave të identitetit. Të gjithë hapat
që janë të rëndësishëm për të ndjekur Kodin dhe për t’u përgatitur për këto
zgjedhje. Kjo është e rëndësishme, është një shërbim i madh dhe shumë i
nevojshëm për vendin. Ndjej keqardhje për anëtarët që kanë mbetur, duke filluar
nga kryetarja, zonja Lleshi. Duket sikur ata kritikohen shumë dhe prapëseprapë
duhet të punojnë me shumë energji për të bërë përgatitjet për këto zgjedhje. Do
të ngurroja të futem në detajet që çuannë heqjen e z. Muho të LSI-së, por mund
të them se ishte një lëvizje surprizë, e cila ende ka nevojë për shpjegime në
lidhje me bazën ligjore. Shpjegime që nuk kanë ardhur. Këtu vihet në pikëpyetje
legjitimiteti. Vihet në pikëpyetje edhe vullneti politik, të cilit i mëshoi
edhe ODIHR-i pas zgjedhjeve të fundit. Ku është vullneti politik ipalës tjetër?
Mos jemi në një skenar dhëmb për dhëmb?A janë PS-ja dhe LSI-ja tani të
përjashtuara nga zbatimi i ligjit dhe detyrimet e privilegjet që kanë partitë,
vetëm sepse u hodh një hap tjetër i diskutueshëm?! A do të thotë kjo që nga ana
tjetër të tregohesh destruktiv për të rritur legjitimitetin?! E lë në dorë të
drejtuesve politikë. Përsëri,u bëj thirrjet’u përmbahen angazhimeve. Ata thonë
se janë të angazhuar për interesat e popullit shqiptar, por duhet t’i
përmbushin ato. Kur janë të pakënaqur me elemente të vendimeve apo procedurave
të caktuara, mund të ngrenë zërin. Edhe në Shqipëri është e mundur të ngresh
zërin pa përdorur fjalor të papërshtatshëm. Dhe qytetarët, mund t’ju siguroj
nga informacionet që marrim, do ta mirëprisnin këtë, sepse ata duan të kenë
zgjedhje, duan të ndërtojnë besim te sistemi dhe kjo bëhet më mirë kur të
gjitha kampet politike përfaqësohen në mënyrë aktive në institucione kyçe, siç
është KQZ-ja, në përgatitjene zgjedhjevetë përgjithshme. Këto janë të meta për
të cilat nuk do reshtja së ngrituri zërin. Vërtet nuk arrij ta kuptoj pse u
zgjodh kjo taktikë si opsion i mirë. Nuk është opsion i mirë.
Bugajski: E keni fjalën për heqjen e tre
anëtarëve apo si për zëvendësimin...
Wollfarth: Lënia e një boshllëku për një
kohë kaq të gjatë kaq afër zgjedhjeve.
Bugajski: A mendoni, sikurse thotë
opozita, që e gjithë KQZ-ja ka nevojë të riformohet? Me fjalë të tjera, a ka
nevojë të nisë nga fillimi?
Wollfarth: Kjo do të kërkonte shpjegime
të mëtejshme se përse duhet bërë një gjë e tillë kaq afër zgjedhjeve. Meqë ra
fjala, znj. Lleshi dhe z. Biba, i cili dha dorëheqjen, kanë bërë një përpjekje
të madhe, një punë shumë të mirë. Kanë punuar mirë e bukur bashkë, të
mbështetur nga ekipi. Pra shumë, në mos e gjitha,e asaj që po shohim, mund të
ishte shmangur.
Bugajski: Pra, ju do t’ua vinit fajin të
dyja palëve për këtë problem me KQZ-në?
Wollfarth: Po, absolutisht. Të dyja
palët, me të meta, me veprime jo në interes të popullit, për arsye shumë të
ndryshme, mbi baza ligjore shumë të ndryshme, por me të njëjtin
përfundim:dëmtimin e një organi që duhet të jetë teknik dhe plotësisht
funksional para zgjedhjeve të përgjithshme.
Bugajski: A mendoni se me trysni ndërkombëtare
dhe me ndërgjegjësimin që zgjedhjet,në një farë mënyre, do të humbnin
legjitimitetin, palët do të vihen nën trysni për të gjetur gjuhën e përbashkët
e për ta zgjidhur si përfundim këtë problem në KQZ?
Wollfarth: Sa i për përkufizimit të
trysnisë, do të thosha…
Bugajski: Këshillë, ndoshta, do të ishte
një fjalë më e përshtatshme.
Wollfarth: Këshillë po, por ndoshta jo
trysni... Ky është një vend i lirë, një vend sovran. Është një vend që mund të
vendosë për shpejtësinë e reformave të tij, që ndikon në shpejtësinë e procesit
të integrimit evropian. Ndaj, përse t’i shtysh shqiptarët?! Nëse nuk duan të
lëvizin, në rregull. Por është vendim që utakon atyre. Liria është punë e
ngatërruar. Unë jam tifoz i lirisë. S’ka rëndësi nëse e përdorimin fjalën në
gjermanisht apo latinisht. Është shumë e rëndësishme dhe përfshin edhe lirinë
për të dështuar dhe për të bërë gabime.
Bugajski: Edhe lirinë për të mos bërë
asgjë.
Wollfarth: Por nëse kjo është në të mirën
e popullit shqiptar, tani në zgjedhjet e 23 Qershorit, zgjedhësit do të kenë rastin
t’i japin një përgjigje kësaj.
Bugajski: Më lejoni t’ju bëj disa pyetje
të tjera rreth problemevetë mundshme. Fushata ka nisur zyrtarisht tani dhe
sigurisht që mbulohet shumë nga media. A do të thoshit se atmosfera mediatike
është shumë e polarizuar dhe ka prirjen të favorizojë interesa të caktuar politike?
Jo ky kanal sigurisht…
Wollfarth: Ndonjëherë mund të shihet se cilit
kamp i përkasin, për nga sfondi. Do të doja të kishte një ndarje më të madhe
midis fakteve dhe opinioneve. Të dyja përbëjnë një medium të mirë, por sidomos një
gazetë të mirë. Unë personalisht do të dëshiroja, bashkë me shumë të tjerë, të
kishim më shumë analizë të punës programatike që kemi përpara. Çfarë duhet bërë
në aspektin social, për arsimin. Ka shumë diskutime gjithashtu rreth
përmirësimit të infrastrukturës. Të gjitha këto janë çështje shumë të
rëndësishme, por që nuk marrin vëmendjen e duhur në këtë atmosferë të ndezur,
ku shpeshherë ka gjuhë dhe shkëmbime tepër të ashpra. Duhetbërë më shumë në
aspektin konkret, çfarë e ndihmon Shqipërinë që të ndërtojë një të ardhme edhe
më të mirë. Ka pasur përparim të madh, por duhet bërë më shumë, duhen hapur më
shumë vende pune. Duhet përcaktuar si mund të arrihet kjo në këtë mjedis
konkurrues. Evropa është shumë konkurruese, ka shumë tregje. Nuk mund të
flasësh më as për sektorë të specializuar sepse thuajse çdo nevojë duket e plotësuar.
Pra duhet të jesh vërtet i aftë në bërjen e punës, për të gjetur specialitetin
tënddhe kjo bëhet edhe përmes programeve të mira të partive që ndihmojnë të
shihet shteti i së drejtës, për të pasur një sistem gjyqësor më të mirë, të
gjitha këto. Janë çështje të vërteta. Për të mos folur pastaj për korrupsionin,
një nga të këqijat që qartas duhet të zvogëlohet këtu, apo trafikimi, lloje të
ndryshme trafikimi. Këto janë çështje të vështira që duhet të trajtohen
bindshëm në të ardhmen.
Bugajski: Një nga problemet, për shumë vjet
që kur kam ardhur në Shqipëri, janë listat e zgjedhësve, nëse janë të plota,
nëse mungojnë emra. Kam pasur ankesa nga të dyja palët, nga kushdo që humbet,
që ka pasur diçka jo në rregull në listën e zgjedhësve. Si është situata tani?
A ka ndonjë parregullsi të madhe?
Wollfarth: Duket se nuk ka parregullsi të
mëdha në këtë kohë, por mund ta kuptoj përse bëhet kjo pyetje. Ne gjithashtue
shohim këtë si një punë në vazhdim. Kodi Zgjedhor u mundëson shqiptarëve që
jetojnë jashtë shtetit të votojnë dhe ata, në shumicën e rasteve, rezultojnë
ende në vendet ku kanë banuar më parë dhe shumë prej tyre kanë banesa të panjohura.
Kjo, sigurisht, ndërkohë që është një detyrim ligjor, nga ana tjetër ngre
pikëpyetje se çfarë sjell. Sepse vetëm një numër i vogël, jo të gjithë, do të
kenë mundësi të udhëtojnë për në Shqipëri ditën e zgjedhjeve dhe kjo bën gjithashtu
që shifrat e pjesëmarrjes të mbeten më të vogla sesa mund të jenë.
Bugajski: Mua më duket tragjedi që ndër kaq
shumë shqiptarë që jetojnë jashtë vendit, sa prej tyre mund të gjejnë kohën që
të vijnë këtu thjesht për të votuar? Është problem, është diçka që duhet të
ishte parë dhe zgjidhur. A luan një rol OSBE-ja në këtë? Të përpiqet të
mundësojë misionet shqiptare jashtë vendit që zgjedhësit të shkojnë qoftë në
Athinë, Uashington, Berlin?
Wollfarth: Nëse do të na ftonin për të dhënë
këshilla në këtë fushë po, por kjo është gjithashtu çështje buxheti. Ndërsa
mund të duket e dëshirueshme, Shqipëria ka bërë përpjekje shumë të mira dhe të
mëdha dhe kushton para që të ngresh ambasada jashtë vendit, por ky nuk është
një vend shumë i madh. Është një vend i bukur, por relativisht i vogël, me një
buxhet shteti jo aq të madh. Duhet të jetë në gjendje që t’i përballojë gjithë
këto shpenzime dhe infrastruktura, në formën tradicionale, si për një shtet të
madh, nuk është ende gati.Mbase përmes bashkëpunimit me një vend të rajonit kjo
mund të jetë e realizueshme në të ardhmen, por aktualisht shoh arsye të forta përse
nuk është zhvilluar më tej.
Bugajski: Diçka që duhet parë më nga
afër.
Wollfarth: Po,mundësia financiare duhet
marrë parasysh gjithashtu.
Bugajski: Megjithatë në këtë epokë votimi
elektronik, kompjuterizimi, e kështu me radhë, mund të mendohej se nuk do të
ishte aq e kushtueshme krahasuar me paraqitjen fizike në kutinë e votimit si në
kohët e vjetra.
Wollfarth: Ndoshta, ndoshta. Demokracia ofron
mundësi të shumta. Nëse mund të shtoj, personalisht në këtë drejtim unë mbetem
ende shumë tradicional. Më pëlqen të shkoj te qendra e votimit dhe të hedh votën
pasi të kem vendosur një kryq në një copë letër. Më pëlqen kjo. Është çështje
përjetimi. Shtypim aq shumë butona në kompjuter…
Bugajski: Dhe ne lexojmë ende libra në
vend të Kindle.
Wollfarth: Po. Dhe s’kam frikë ta them
këtë. Më pëlqen shfletimi, ndonjëherë edhe aroma e një libri të vjetër. Kjo
është jeta e vërtetë.
Bugajski: Po, ashtu është.
Bugajski: Sa u përket specifikave,
mendoj se i trajtuam, por kam dëgjuar se disa anëtarë të opozitës akuzojnë se
misioni është tepër i butë me qeverinë ose, me fjalë të tjera, nuk është shumë
kritik ndaj rolit të qeverisë, jo vetëm në procesin zgjedhor, por edhe në procesin
e demokratizimit apo mungesës së tij. A ka njëanshmëri politike në misionin e
OSBE-së?
Wollfarth: Ne jemi këtu për të ndihmuar
institucionet shqiptare, dhe këtu hyn parlamenti, qeveria, sistemi gjyqësor,
policia, duke u ofruar këshilla. Gjithashtu, ata janë të parët të cilëve u
drejtohemi dhe kjo është pjesë e mandatit tonë. Ne nuk jemi instrument i askujt.
Kudo në spektrin politik, e di se ekzistojnë disa perceptime, që ne i shohim, i
dëgjojmë dhe i lexojmë, që janë të ndryshme, por nuk është kështu. Ndonjëherë
kritikohemi nga të dyja palët, më shpesh gjatë zgjedhjeve, kur u kujtojmë
njerëzve që të qëndrojnë në rrugën e duhur të ligjit, të ligjit shqiptar, sepse
mund të jetë e parehatshme për lëvizjet teknike në momente të caktuara. Kur e
bëjmë këtë, sulmohemi nga të dyja palët.
Bugajski: Atëherë, meqë Shqipëria është
edhe anëtare e OSBE-së, a nuk përpiqet qeveria që t’ju influencojë në ndonjë
lloj mënyre kur ju jep mandatin për të operuar në vend?Nuk e kam fjalën vetëm
për Shqipërinë, por për çdo vend.
Wollfarth: Ne kemi marrëdhënie shumë të
mira me qeverinë, por pika jonë kryesore e kontaktit është Ministria e Punëve të Jashtme. Ne,
tradicionalisht, kemi pasur marrëdhënie të shkëlqyera me të. Ajo është
mendjehapur, nuk ndërhyn, dhe mua kjo gjë më duket fantastike, pasi jo të
gjitha këshillat tona janë të lehta. Ne bëjmë edhe kritika. Gjithsesi, si vend
pritës, Shqipëria është treguar vërtet fantastike dhe ne përpiqemi t’ia
shpërblejmë duke u përpjekur që ta përdorim potencialin e jashtëzakonshëm që ka
Shqipëria. Këtu ka njerëz të mirë, por i duhet mëshuar më shumë të qenit
konstruktiv dhe stabilizimittë institucioneve demokratike.
Bugajski: Nga një këndvështrim më i
gjerë, përtej zgjedhjeve, që ju e përmendët pak, a jeni dakord me disa vëzhgues
që thonë se shqiptarët po shohin një dobësim të institucioneve shtetërore,
moszbatim të plotë të ligjit? A ka regres apo progres të demokracisë, po ta
shohim nga një këndvështrim shumë më i gjerë? Madje disa thonë se në Shqipëri
ekziston një autoritarizëm në rritje. Çfarë do të thoshit ju?
Wollfarth: Një element i rëndësishëm në
listën e pyetjeve tuaja është shërbimi civil profesional i bazuar te meritat.
Gjithçka, përfshirë edhe projektligjet në këtë fushë, jo vetëm duhen miratuar,
por edhe zbatuar plotësisht. Thënë kjo, dua të kujtoj se edhe pse ka nëpunës
profesionistë, niveli i profesionalizmit mund të rritet me plotësimin e vendeve
që nuk i mbajnë njerëzit më të zotë. Gjithmonë duke pasur parasysh buxhetine
shtetit, çfarë mund të përballojë Shqipëria dhe të bëjë më të mirën me njerëz
vërtet profesionistë. Kjo do të ndihmonte jashtëzakonisht. Ka, në fakt, njerëz
shumë profesionistë, nëpunës civilë shumë të mirë, prandaj do t’i ftoja
qytetarët që të mos i nënvlerësojnë këto elemente. Shoh potencial për një
progres të madh në këtë drejtim.
Bugajski: Dhe një shërbim civil i
mbështetur te merita, jo një sistem që e quajmë ndryshe ‘sistem i të përkëdhelurve’,
ku kushdo që fiton merr në punë njerëzit e vet.
Wollfarth: Ndonjëherë duket sikur kjo është
traditë kur ka ndryshim. Shumë njerëz largohen dhe kjo, në mos humbje
ekspertize, është humbje përvoje. Krijimi i kësaj përvoje është shumë i
rëndësishëm. Shqipëria si vend është i hershëm, me tradita, i bukur dhe
simpatik dhe vërtet më pëlqen. Por 20 vjet demokraci, me gjithë këto ndryshime
që sheh në administratë, në shumë nivele, ku nuk është e nevojshme, tregojnë se
nuk është mbledhur përvojë e mjaftueshme për të dhënë maksimumin dhe për t’u
ofruar një shërbim të mirë qytetarëve.
Bugajski: Unë shoh shumë frustrim
sidomos mes të rinjve, të cilëve u thuhet “Shihni, ku ka qenë Shqipëria para 20
vjetësh, shikoni se sa progres kemi bërë!”, por kjo nuk i mjafton dikujt që
mund të ketë parë se si funksionon pjesa tjetër e Evropës apo e Amerikës. Ata
janë të paduruar. Çfarë mesazhi do të kishit për këta votues të rinj?
Wollfarth: Shqipëria nuk duhet të rrijë
në vend, sepse i gjithë rajoni po lëviz. Sa i përket integrimit, Kroacia do t’i
bashkohet Bashkimit Evropian më 1 korrik, pra pas disa javësh; Mali i Zi po bën
përpara, Serbia po bën përpara, të tjera vende po ecin. Pse duhet që Shqipëria
të mbetet pas? Kjo është edhe konkurrencë. Shqipëria duhet të jetë, para së
gjithash, tërheqëse për sa më shumë shqiptarë që të jetë e mundur dhe kjo vjen
me shtetin e së drejtës, me cilësinë e jetës, me punësimin, me gjithë këto
gjëra të komplikuara. Këto nuk janë detyra të lehta, unë nuk ushqej iluzione e
madje asnjë politikan nuk ushqen iluzione për këtë, dhe njerëzit duhet të dinë
se duhet durim, megjithëse disa hapa mund të merren që tani.
Bugajski: Ndonjëherë padurimi është gjë
e mirë...
Wollfarth: Padurimi konstruktiv është një
forcë shtytëse. Mos harroni madje se edhe gjëra që ndonjëherë kanë një imazh
negativ, si për shembull zilia, mund të kenë edhe pjesën e tyre konstruktive,
kur e përdor si amerikanët. Fqinji ka makinë të mirë, edhe ti do që të kesh
makinë të mirë dhe punon për këtë.
Bugajski: Jo të shkosh e t’i prishësh
makinën fqinjit!
Wollfarth: Pikërisht!
Bugajski: Kam dëgjuar kudo në Ballkan
rreth kësaj tradite barazimtare destruktive: nëse ti ke diçka që unë nuk e kam,
unë, në vend që të konkurroj e ta kem të njëjtën gjë, shkatërroj atë që ke ti.
Wollfarth: Pikërisht, Janusz! Të qenit
konstruktiv, kjo është ajo që ka rëndësi.
Bugajski: Më lejoni t’ju bëj një pyetje
disi kontroverse. Siç e thatë ka pasur disa mangësi në procesin e
demokratizimit të Shqipërisë. OSBE-ja ka qenë këtu për rreth 20 vjet tanimë. A
merr përsipër OSBE-ja ndonjë përgjegjësi për faktin që Shqipëria nuk ka ecur më
shpejt në procesin e demokratizimit?Ndoshta nuk është fare kontroverse.
Wollfarth: Ndoshta nuk kemi qenë shtrëngues
sa duhetgjatë viteve. Por, në fund të fundit, është një parim vullnetar. Ne nuk
kemi ardhur me kamzhik.Ne ndihmojmë. Veprat dhe përgjegjësia, në çdo kohë,u
takojnë institucioneve shqiptare, qeverisë, parlamentit dhe gjithë
institucioneve të tjera. Pra, ne ndihmojmë, nuk drejtojmë. Asnjë prej
ndërkombëtarëve nuk është këtu për të bërë diçka të tillë. Sa për shembull, nuk
duhet të na ngatërroni me UNMIK-un apo diçka të ngjashme. Ne kemi rol ndihmues.
Dhe na është bërë ftesë për këtë rol ndihmues, kemi mandatin.Prandaj kam
privilegjin të jap këshilla dhe të shpreh shqetësimete mia me një qëllim të
vetëm: të ndihmojmë Shqipërinë të ecë përpara; jo drejtpërsëdrejti, por përmes
sistemit, duke ndihmuar që ta stabilizojmë dhe ta bëjmë sistemin edhe më shumë
të bazuar në shtetin ligjor dhe të shohim një funksionim më të mirë të
institucioneve demokratike, nisur nga parlamenti, sa për të përmendur vetëm
disa prej çështjeve kryesore.
Bugajski: Supozoj se ekziston një lloj
tensioni apo kontradikte mes pasjes së një Prezence të gjatë të OSBE-së dhe
faktin që Shqipëria është një vend i pavarur, është pjesë e NATO-s, po ecën
përpara në drejtim të BE-së. Mendoni që Prezenca duhet të vazhdojë, pasi siç e
thatë dhe ju, shihet si një lloj misioni mbikëqyrës, që sigurisht që nuk është.
Nuk është si UNMIK-u, nuk është si misioni i NATO-s në Kosovë, etj. Por si do
të ecni para tani me Prezencën e OSBE-së këtu, pas këtyre zgjedhjeve? Mendoni
se duhet të vazhdojë, për sa kohë, cili duhet të jetë mandati?
Wollfarth: Prezenca e OSBE-së në Shqipëri
duhet të vazhdojë. Mandati ynë përfshin - pa dashur ta përsëris shumë – demokratizimin,
fuqizimin e institucioneve, të drejtat e njeriut, lidhur me të cilat janë
shënuar arritje dhe nuk janë më aq problematike sa më parë. Është gjithmonë
shteti i së drejtës në çdo aspekt.Do të thosha, dhe është edhe mendimi i shumë
prej vendeve Pjesëmarrëse, siç quhen vendet anëtare të OSBE-së, që jemi në mes
të mandatit tonë. Ne filluam në 1997-n, pra para 15-16 vjetësh dhe kjo nuk do
të thotë që të rrimë edhe 16 vite të tjera. Varet sesa shpejt vendi ecën para.
Nëse shohim arritjet, do të thosha që është përmbushur vetëm gjysma e misionit,
ndaj ka arsye të mjaftueshme për të vazhduar.
Bugajski: Si do ta krahasonit me vendet
fqinje, përsa u takon misioneve të OSBE-së?
Ku keni misione të tjera në Ballkan, përveçse në Shqipëri?
Wollfarth: Ne kemi misione në Shkup, Mal
të Zi, Kosovë, Serbi, në Bosnjë-Hercegovinë dhe, sigurisht, këtu në Shqipëri.
Kemi pasur një mision në Zagreb, Kroaci, por për arsye të kuptueshme, tanimë që
iu bashkua BE-së, u mbyll me marrjen e vendimit për datën e pranimit. Si stimul
për qytetarët,kur i afrohesh bashkimit nuk ka më nevojë për mision, por në
rastin e Shqipërisë mbetet ende shumë për të bërë.
Bugajski: Që do të thotë që rruga drejt
BE-së do të jetë e gjatë. Nuk do të jetë një proces 2-3-vjeçar, por shumë më i
gjatë i hyrjes në BE.
Wollfarth: Përvoja me procese të tjera të
aderimit tregon që ky është një proces që zgjat disa vjet.
Bugajski: Ka një çështje tjetër këtu, e
cila, nuk po flas vetëm për OSBE-në, por e kam vënë re gjatë 20 viteve të
kaluara. Shqipëria doli nga izolimi ndërkombëtar, por ndonjëherë duket sikur
ecën në kah të kundërt. Thënë ndryshe, ka pak si tepër marrëdhënie varësie me
disa qeveri, me disa institucione. Do të thoshit që vazhdimi i Prezencës së
OSBE-së, ashtu si edhe irolit të fortë të Ambasadës Amerikane, Ambasadës së
BE-së, Ambasadës Gjermane, etj., krijon një marrëdhënie jo të shëndetshme varësie,
ku shqiptarët i presin t’ua zgjidhin
hallet të huajt e jo politikanët dhe institucioneve e tyre?
Wollfarth: Vërtet, mund të kishte më
shumë dialog midis forcave kyçe politike dhe, ashtu siç janë gjërat, me nevojën
për një shumicë prej 60% për reformë. Kjo përfshin kryetarët e dy kampeve të mëdha.
Ata duhet të jenë çelësi i zgjidhjes. Por fatkeqësisht kërkohen gjithmonë
lojtarë të jashtëm dhe të gjithë ne lojtarët e jashtëm jemi ndërkombëtarë. Ne
nuk duhet të na thërrasin si arbitra gjatë gjithë kohës, se pastaj shihemi shpesh
si arbitra të njëanshëm. Kjo nuk është e arsyeshme, nuk bazohet në fakte dhe
nuk çon në zgjidhje. Zgjidhja duhet të kërkohet të kampet shqiptare. Këshilla
po që mund të jepen nga jashtë. Kur vjen puna te hapat shtesë, sigurisht që
mund të jesh sovran, i pavarur, por kur kërkon para nga organet ndërkombëtare,
atëherë sigurisht që duhet të raportosh dhe një pjesë e sovranitetit përfundon
aty. Vendimi juaj sovran është që të kërkoni para nga BERZH-i, nga FMN-ja, nga
Banka Botërore e shumë të tjerë, por pastaj duhet të përmbushni kushtet dhe t’u
përmbaheni angazhimeve. Është si liria: në fund të fundit, nuk është e pafundme
dheduhet t’u përmbahesh rregullave.
Bugajski: Gjithmonë ka rregulla. Po
lidhur me pjesëmarrjen e Shqipërisë në misione të OSBE-së dhe ODIHR-it në vende
të tjera? Si është pjesëmarrja e shqiptarëve në OSBE? Sa aktive është Shqipëria
si vend anëtar?
Wollfarth: Mund të them që delegacioni i
Shqipërisë në Vjenëështë shumë aktiv, jo vetëm lidhur me Prezencën në Shqipëri.
Janë vërtet profesionistë. Mund të them vetëm fjalë të mira. Megjithëse është
jashtë fushës sime, jam i sigurt që ata japin këshilla të mira edhe për
misionet fqinje, sepse OSBE-ja bazohet në një parim të rëndësishëm dhe jo
gjithmonë të lehtë: konsesusin. Konsensus mes 57 vendeve pjesëmarrëse, ku përfshihet
edhe Shqipëria.
Bugajski: Besoj se përvoja e shqiptarëve
me procesin e demokratizimit do t’u jepte përparësi në vëzhgimin e zgjedhjeve,
le të themi, në vendet e Azizë Qendrore ose në disa prej ish-republikave
sovjetike. Mund të thonë: “e kemi pasur këtë përvojë, mund ta ndajmë me ju”.
Pra, vetë Shqipëria mund të luajë një rol të rëndësishëm, për shkak të atij
procesi demokratizimi. Gjermania, p.sh., nuk ka kaluar një proces të tillë në këtë
periudhë dhe as Amerika, por Shqipëria e ka kaluar. Pra, përvoja e fituar mund
tëpërdoret si përparësi e t’u jepet të tjerëve. Jeni dakord?
Wollfarth: Po. Ata shkëmbejnë
informacion. Në disa raste, edhe kanë dërguar vëzhgues për zgjedhjet në vende të
tjera. Pra, ky shkëmbim ndodh dhe Shqipëria jep kontribut.
Bugajski: Lejomëni t’ju bëj edhe një
pyetje përpara se ta mbyllim. Siç ju thashë, kam punuar ose e kam ndihmuar
OSBE-së në kapacitete të ndryshme ndër vite. Një ndër problemet që hasen lidhur
me procesin e demokratizimit është se disa anëtarë të OSBE-sëankohen se
institucioni mban anën e Perëndimit, vendeve perëndimore.E kam fjalën për Rusinë
dhe disa prej aleatëve dhe fqinjëve të saj. Thënë ndryshe, Moska ankohet shpesh
që OSBE-ja është e njëanshme dhe përpiqet të imponojë standarde e modele perëndimore
të demokracisë në shtete shumë të ndryshme. Ç’përgjigje do t’i jepnit kësaj?
Wollfarth: Nuk më duket një përshkrim i
goditur i situatës. Liria ështëpunë e ngatërruar. Duhet të jesh i arsimuar dhe
në gjendje për ta përdorur e për ta kontrolluar. Demokracia dhe përvoja në
demokraci kanë vlerën e tyre. Është më i madh numri i vendeve perëndimore që
kanë përvojën si dhe mundësinë për ta përçuar këtë përvojë dhe kjo mund të
krijojë këtë panoramë të shtrembëruar. Por bota, duke përfshirë e madje duke
filluar nga bota evropiane, ka parë shumë ndryshime pozitive dramatike gjatë dy
dhjetëvjeçarëve të fundit. Këtu futet edhe Rusia, e cila jo shumë kohë më parë
ishte vend kryesor në Bashkimin Sovjetik. Tani rusët mund të udhëtojnë lirshëm,
ekonomia është shumë më e mirë se më parë. Kjo është e vërtetë edhe për shumë
vende të tjera në atë rajon. Prapëseprapë, atë mbeten vetvetja. E them këtë në
kuptim pozitiv, në kuptimin kulturor. Ka shumë qasje ndaj demokracisë dhe çdo
komb ka të drejtë të gjejë qasjen më të mirë ndaj demokracisë. Për mua,
përkufizimi “demokraci perëndimore” është tepër i mangët. Nga perspektiva
gjermane, ne kemi Poloninë në lindje, por nuk ka rëndësi nëse quhet vend lindor
apo perëndimor. Është një vend që është zhvilluar jashtëzakonisht, me traditë
të pasur e me demokraci çdo ditë e më të qëndrueshme. Kjo është e mirë për ne.
E njëjta gjë vlen edhe për rajonin këtu. Është mirë kur fqinjët janë të
qëndrueshëm, si Shqipëria, kur Mali i Zi është i qëndrueshëm, kur Serbia është
e qëndrueshme, kur Maqedonia apo si e quajnë disa FYROM-i është e qëndrueshme,
kur Bosnjë-Hercegovina bëhet akoma më e qëndrueshme, etj., etj. Në këtë zonë
futen edhe vende anëtare të BE-së, si Rumania dhe mund të vazhdoj, si me një
qepë, ta zgjeroj rrethin. Qëndrueshmëria është shumë e rëndësishme dhe ka pasur
shumë arritje, nga të cilat përfiton edhe Shqipëria. Tani është koha që
demokracia këtu të bëhet akoma më e qëndrueshme, të zbatohet plotësisht shteti
i së drejtës dhe të merren masat e duhura, ku përfshihet procesi i reformave.
Bugajski: Në thelb, ju po thoni që
vendet më të qëndrueshme janë vendet demokratike. Mua më duket se, për Rusinë,
vende të qëndrueshme janë vendet fqinje autoritare. Por ndoshta kjo është një
zgjidhje afatshkurtër për stabilitetin dhe pjesëmarrjen e publikut.
Wollfarth:Po.
Bugajski:Faleminderit, atëherë! Lejomë
t’ju bëj një pyetje të fundit, personale. Di që do të largoheni së shpejti nga
Tirana, pas zgjedhjeve, për një detyrë të re nga Ministria e Jashtme gjermane.
Do të mbeteni në rajon? Besoj se ekspertiza dhe njohja juaj e rajonit është me
shumë vlerë si për qeverinë gjermane, edhe për vetë rajonin.
Wollfarth:Po, do të largohem. Edhe për mua, që jam i mësuar si
diplomat me ndërrimin e posteve, është e habitshme sa shpejt kaluan këta tre
vjet. Unë do të kthehem në shërbimin gjerman. Do të jem në rajon, në një kuptim
shumë të gjerë të fjalës, por jo në Ballkanin Perëndimor. Kaq mund t’ju them.
Kur të jem në gjendje ta them se ku do të shkoj, do të më kuptoni. Po e pres me
padurim. Do të jetë një detyrë interesante.
No comments:
Post a Comment